80 lat Instytutu Polskiego w Budapeszcie

Autorka: Adrianna Janas

Jeden z najstarszych Instytutów Polskich za granicą oraz spośród wszystkich instytutów zagranicznych na Węgrzech świętuje swoje 80. urodziny. Razem ze swoim londyńskim odpowiednikiem jest w zaszczytnym piedestale dwóch pierwszych polskich placówek dyplomacji kulturalnej. Na przełomie maja i czerwca stolica Węgier świętowała kolejne okrągłe urodziny Instytutu Polskiego. Niemal nieprzerwanie od ośmiu dekad zajmuje ważne miejsce w ofercie kulturalnej Budapesztu. Na oficjalnej uroczystości pojawili się zarówno polscy jak i węgierscy dyplomaci życząc sobie jak najdłuższej gościny i owocnej współpracy. Dla gości nie zabrakło żywej muzyki i tańca na świeżym powietrzu. Wystąpił m.in. legendarny zespół Sztywny Pal Azji oraz kapela Tęgie Chłopy. Dla koneserów kina przygotowano polsko-austriacki niemy film pt. Kult ciała, a muzykę do niego grał na żywo zespół Czerwie. Wciąż można też oglądać wystawę plakatów w Galerii Platan. Nie zabrakło specjałów polskiej kuchni.

Mówiąc o okrągłych urodzinach sztandarowego Instytutu Polskiego warto przypomnieć sonie jego historię. Został otwarty zaledwie parę miesięcy przed wybuchem II wojny światowej, dokładnie 24 maja 1939 w następstwie porozumienia kulturowego z 1934 roku. W momencie rozpoczęcia działalności był drugą tego rodzaju placówką otwartą z ramienia polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zarazem pierwszym instytutem zagranicznym w węgierskiej stolicy. Dzięki życzliwości gospodarzy jego funkcjonowanie cieszyło się niezmąconym spokojem aż do niemieckiej okupacji Węgier. Warto dodać, że wcześniej zamknięto tutejszą Ambasadę RP, jednak Instytut nadal działał. Ta wyjątkowa otwartość władz węgierskich była szczególnym wsparciem dla polskiej kultury i języka na mapie Europy. Od marca 1944 roku Instytut nie mógł już dalej pomagać polskim uchodźcom, którzy przekraczając polsko-węgierską granicę na Karpatach uciekali przed wojennym koszmarem. Przez mury Instytutu przewinęło się ponad 100 tysięcy polskich uchodźców, tutaj też prowadzono działalność wydawniczą i edukacyjną. Razem z początkiem terroru strzałokrzyżowców znikło też centrum życia duchowego emigracji polskiej, kolejna niepisana funkcja Instytutu.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej instytucja została przywrócona do życia w 1951 roku jako Czytelnia Polska, a zaledwie rok później uruchomiono pierwsze kursy języka polskiego, które cieszyły się niesamowitą popularnością. W latach 1952-1981 skorzystało z nich ponad 17 tysięcy osób. Z kolei projekcje dzieł Polskiej Szkoły Filmowej ściągały tłumy głównie w latach 60-tych i 70-tych. Po przekształceniu w Ośrodek Informacji i Kultury Polskiej, to tutaj było centrum spotkań raczkującej węgierskiej opozycji demokratycznej. W 1964 Instytut przeniósł siedzibę do Pesztu, gdzie odbywały się liczne sympozja, imprezy kulturalne, popołudniowe otwarte dyskusje, wystawy, koncerty muzyki jazzowej i klasycznej a także festiwale filmowe. Pod jego skrzydłami działała też grupa teatralna oraz sklep polski, który sprzedawał książki, płyty i rzemiosło artystyczne. Lata 80. były pełne dyskusji intelektualistów węgierskich z Klubu Polonistów. Wśród nich można było znaleźć np. przyszłego premiera Józsefa Antalla czy prezydenta Árpáda Göncza.

Porozumienia kulturalne zawarte po zmianach ustroju w Polsce i na Węgrzech głęboko ugruntowały prawnie Instytut. Od 1994 roku oficjalnie istnieje pod swoją dawną nazwą Instytut Polski. W miejscu sklepu polskiego powołano galerię sztuki współczesnej Platan.

Instytut jest prawdziwym dowodem żywej przyjaźni polsko-węgierskiej, o czym świadczy szeroki wachlarz oferty kulturalnej placówki i jej nieporównywalna popularność wśród budapeszteńczyków. Obecna działalność Instytutu skupia się na organizacji i współudziale przy średnio ponad 100 wydarzeniach rocznie. Szeroko pojęta promocja polskiej kinematografii, spotkania z pisarzami i wystawy polskich artystów są tutaj na porządku dziennym. Dodatkowo powszechnie udostępnia się bogate zbiory polskiej literatury w tutejszej bibliotece, a kursy języka polskiego cieszą się niesłabnącą popularnością. Wszystko to można znaleźć w prestiżowej lokalizacji, mianowicie przy słynnej alei Andrássy w centrum Pesztu. Wyróżniając się jako jeden z najbardziej żywych instytutów zagranicznych w Budapeszcie, Instytut dumnie kontynuuje tradycję przyjaźni polsko-węgierskiej oraz promuje polską kulturę nad Dunajem.